Puste faktury a dobra wiara – czy fiskus zawsze ma rację?

Zgodnie z art. 108 ustawy o VAT, każda osoba – niezależnie od tego, czy jest osobą fizyczną, prawną, czy jednostką organizacyjną – która wystawi fakturę z wykazanym podatkiem VAT, musi ten podatek zapłacić.

Organy podatkowe nierzadko traktują ten przepis jako automatyczne narzędzie do egzekwowania zobowiązań z tytułu tzw. „pustych” faktur, czyli takich, które dokumentują zdarzenia, które w rzeczywistości nie miały miejsca. Ale czy rzeczywiście każda taka sytuacja musi kończyć się obowiązkiem zapłaty VAT? Spójrzmy na to szerzej.

Puste faktury a dobra wiara

Art. 108 – sankcja czy zabezpieczenie?

Przede wszystkim warto zaznaczyć, że wspomniany artykuł nie ma charakteru represyjnego. Jego celem nie jest kara dla podatnika, lecz ochrona interesów budżetu państwa – chodzi o to, by nie doszło do wypłaty nienależnego VAT-u, na przykład przez odliczenie podatku z faktury, która nie dokumentuje realnej transakcji. Skoro tak, to stosowanie tego przepisu powinno być adekwatne do rzeczywistego zagrożenia finansów publicznych.

Czy dobra wiara wystawcy faktury ma znaczenie?

Kluczowe pytanie brzmi: czy fiskus, analizując sytuację pustej faktury, musi wziąć pod uwagę intencje jej wystawcy? Czy dobra wiara podatnika ma jakiekolwiek znaczenie?

W orzecznictwie coraz częściej pojawia się odpowiedź twierdząca. Przykładem może być wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z 29 marca 2023 r. (sygn. I SA/Bk 483/22), w którym sąd stwierdził, że nie można automatycznie stosować art. 108 tylko na podstawie samego faktu wystawienia faktury. Istotne jest, czy doszło do rzeczywistego uszczuplenia dochodów państwa i czy podatnik działał w złej wierze.

Linia orzecznicza TSUE – zasady unijne na straży proporcjonalności

Podobne stanowisko wielokrotnie prezentował Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej. TSUE podkreśla, że zasady systemu VAT – takie jak neutralność podatkowa i proporcjonalność – nie mogą być ignorowane w imię ochrony fiskusa. Zgodnie z unijną dyrektywą VAT (art. 203), odpowiednikiem polskiego art. 108 jest przepis, który również powinien być stosowany z uwzględnieniem dobrej wiary podatnika.

Co więcej, nawet jeśli podatnik działał w sposób naganny, ale nie doszło do ryzyka uszczuplenia budżetu, nie powinien automatycznie podlegać obowiązkowi zapłaty podatku tylko dlatego, że wystawił fakturę.

Co to oznacza w praktyce?

Nie każda „pusta” faktura powinna automatycznie rodzić obowiązek zapłaty podatku VAT. Organy podatkowe mają obowiązek ocenić całą sytuację – zarówno zamiary podatnika, jak i realny wpływ danej faktury na finanse publiczne. Nie wystarczy formalne stwierdzenie faktu wystawienia faktury – konieczne jest kompleksowe postępowanie dowodowe.

Wnioski dla przedsiębiorców:

✅ Art. 108 ustawy o VAT ma chronić interesy fiskalne, a nie karać automatycznie każdego podatnika.

✅ Dobra wiara wystawcy faktury powinna być brana pod uwagę przez organy podatkowe.

✅ Nie każda „pusta” faktura automatycznie oznacza obowiązek zapłaty VAT.

✅ Nawet jeśli podatnik popełnił błąd, ale nie doszło do nadużycia ani uszczerbku Skarbu Państwa, nie musi odpowiadać z tytułu art. 108.